Spoetnik, Berehap, Catweazle?

Hij viert rond dit jaar zijn 50-jarig jubileum; de snack aan een satéprikker waarbij gehaktbalschijven worden afgewisseld uiringen. Wie de uitvinder is? Wat zijn écht doopnaam is? Ach, precies weten we het niet. Want succes heeft altijd vele vaders. Want een succes werd deze snack! Hij is vijftig jaar na dato nog in vrijwel alle cafetaria’s verkrijgbaar. De Spoetnik, Catweazle ofwel Berehap.

Fabrikanten spreken van Bere(n)hap, Bere(n)klauw, Berenpoot of Hele Hap. Maar er zijn daarnaast nog andere namen in de omloop. Zoals de Tipsy. En dus de Spoetnik, vooral in Limburg. De essentie is in elk geval overal dezelfde: schijven gehakt en schijven ui om en om aan een stokkie, totaal te bereiden in de frituur.

Catweazle

Er zijn fraaie verhalen in de omloop over het ontstaan van de snack. Tijdens het samenstellen van mijn boek De Frietkraam stuitte ik op een verhaal dat ik nog niet kende. Een verhaal uit het Limburgse dorp Melderslo, waar Jan Thielen vijftig jaar geleden een frietkot exploiteerde. In het dorp stond Thielen bekend als “Friet Jan”. Hij claimt de uitvinding van de Berehap. In 1970 of 1971 was het. Friet Jan kwam op een goede avond thuis van een bruiloft en had stevige trek. Hij reeg aan een takje uit de heg bij zijn kraam om en om gehakt- en uischijven en deponeerde het geheel in de bakpan. Friet Jan proefde dat het goed was; hij noemde deze snack de Catweazle. Deze naam ontleende hij aan een populaire televisieserie van destijds. Catweazle was een excentrieke Engelse dorpskluizenaar. Toen de populariteit van de Catweazle-serie afnam, koos Friet Jan voor een eenvoudiger naam, namelijk “gehaktbal speciaal”.

Tipsy

Tot zover Limburg. We verplaatsen ons naar het hoge noorden. De Berehap kán namelijk ook een Groningse vinding zijn. De bekende Groningse cafetariahouder Appie Dokter verkocht de Berehap naar eigen zeggen rond 1970 onder de naam Tipsy reeds in zijn snackbar. Ook hier is sprake van schijven van een gehaktbal, afgewisseld met uiringen. Voilá; de Tipsy ofwel de Berehap alias de Bereklauw.

In het hoge noorden, namelijk afkomstig van een Waddeneiland, circuleert nóg een verhaal over het ontstaan van de Berehap. Omdat het wat onsmakelijk is, zal ik je de details besparen. Laat ik volstaan met deze mededelingen: gehaktballen die aanspoelden op het strand én door de vinder gecombineerd met uiringen om een mogelijk rare bijsmaak te verdoezelen. Meer zeg ik maar niet. Of moet ik er voor de duidelijkheid toch aan toevoegen dat de aangespoelde gehaktballen naar verluidt groen waren uitgeslagen?

Spoetnik

Wie verantwoordelijk is voor de naam Spoetnik, vooral populair in Limburg, vertellen analen niet. Althans; tot op heden niet. Je weet immers nooit welke anekdotes er ooit nog opduiken. Vreemd is de naam Spoetnik niet. Het is de aanduiding van de eerste Russische kunstmanen in de ruimte. Als je bezit over een beetje verbeeldingskracht, doet de vorm van de Berehap inderdaad wel iets denken aan zo’n kunstmaan die rond onze aarde cirkelt.

De eerste pakweg twintig jaar maakten cafetariahouders Spoetniks, Bereklauwen en Tipsy’s allemaal zelf. Pas later gingen fabrikanten zich ermee bemoeien. We weten ook dat er rond 1995 juridische gevechten hebben plaatsgevonden om de naam Berehap als merknaam te kunnen deponeren.

In elk geval zijn er voldoende smakelijke verhalen over de Berehap te vertellen; excuses dus voor dat ene verhaal dat wat minder smaakvol is.

Ubel Zuiderveld
Foodservicewatcher, vakdeskundige in de consumptie buitenshuis. Sinds 1991 publiceert hij bovendien boeken en artikelen over de frituurcultuur.